Protest od wyniku procedury konkursowej.
Z uwagi na stosowaną o wielu lat procedurę konkursową w procesie pozyskiwania funduszy europejskich należy zauważyć, że nie wszyscy wnioskodawcy, którzy aplikują o środki będą mogli liczyć na wsparcie z funduszy.
Wsparcie takie otrzymają najlepsi czyli ci, których projekty w największym stopniu przyczynią się do realizacji określonych celów publicznych. Weryfikacja projektów dokonywana przez osoby oceniające projekty powinna sprowadzać się właśnie do ustalenia, który z projektów najbardziej przyczyni się do osiągnięcia tych celów. Takie też założenie powinno przyświecać Komitetowi Monitorującemu, którego zadaniem jest określenie kryteriów wyboru projektów. Niestety, nawet najlepszy jednak system oceny, a także najwyższa jakość ekspertów, nie gwarantują, że faktycznie do dofinansowania zawsze zostaną wyłonieni ci najlepsi. A trudno uznać polski system wyboru projektów za wzorcowy… Doświadczenia poprzedniej perspektywy pokazują, że system wyboru nie zawsze wyłania do dofinansowania najlepsze projekty. Potwierdzają to liczne decyzje o zwrocie środków uzasadnione nie tylko wadliwościami w zamówieniach, ale m.in. złym przygotowaniem projektów, czy nierealistyczną oceną wskaźników.
Co zatem zrobić, gdy system odrzucił – w naszym przekonaniu dobry projekt – stwierdzając, że jednak nie spełnia kryteriów? Oczywiście odwoływać się – a zatem jak odwołać się skutecznie.
Czy opłaca się odwoływać? Szanse powodzenia w ujęciu statystycznym.
W poprzednim okresie programowania 2007 – 2013 wnioskodawcy złożyli ponad 70 tysięcy środków odwoławczych. Odsetek odwołań, które zostały rozpatrzone pozytywnie w:
- I instancji wahał się od 24% do 40%
- II instancji wahał się od 7% do 42%.
Jeżeli chodzi o postępowanie sądowo-administracyjne to wnioskodawcy złożyli łącznie ok. 2 500 skarg do Wojewódzkich Sądów Administracyjnych (WSA), przy czym najwięcej skarg wniesiono w ramach Regionalnych Programów Operacyjnych (1 577). Odsetek spraw rozpatrzonych pozytywnie dla beneficjentów (stwierdzających niezgodność oceny z prawem) wahał się od 26% do 36%.
Natomiast jeżeli chodzi o postępowanie przed Naczelnym Sądem Administracyjnym to wniesiono łącznie 570 skarg kasacyjnych do NSA, z czego nieco ponad 25% wszystkich skarg zostało uwzględnionych przez NSA .
Wnioskodawcy nie są pozbawieni szans w starciu z instytucją i to nie tylko w postępowaniu odwoławczym ale i sądowo-administracyjnym. Blisko 25% skarg sądowych rozpatrzonych na korzyść beneficjentów pokazuje, że instytucje nie są nieomylne, a odpowiednio zastosowane argumenty mogą spowodować, że ocena projektu zostanie uznana za niezgodną z prawem.
Niezmiernie ważnym jest element jakości argumentów prezentowanych na etapie procedury odwoławczej poprzedzającej postępowanie sądowo-administracyjne – skoro na tym etapie w niektórych programach pozytywnie rozpatruje się nawet do 40% odwołań.
Koszty
Warto zwrócić uwagę, że istotną zaletą protestu i postępowań sądowo-administracyjnych jest to, że (w przeciwieństwie do np. procedury cywilnej) generują one bardzo niewielkie koszty po stronie wnioskodawców – skarga do WSA i skarga kasacyjna do NSA podlegają bowiem wpisowi stałemu w wysokości odpowiednio 200 i 100 PLN a procedura odwoławcza jest bezkosztowa. Oczywiście potencjalnym wydatkiem mogą być koszty doradców czy prawników przygotowujących środek odwoławczy czy skargę, jeżeli wnioskodawca nie zdecyduje się na samodzielne ich sporządzenie.
Czas trwania postępowania
Ponadto (przynajmniej w teorii) protest i postępowanie sądowo-administracyjne nie powinno trwać zbyt długo – protest powinien być rozpatrzony maksymalnie w terminie ok. 30 dni. Natomiast postępowanie sądowo-administracyjne również jest ograniczone krótkimi terminami – zarówno WSA, jak i NSA mają 30 dni na rozpatrzenie sprawy licząc od dnia wpływu skargi (podane terminy wynikają z ustawy o zasadach realizacji programów w zakresie polityki spójności). Podsumowując już czysta statystyka przemawia za tym, że środki odwoławcze można uznać za opłacalne. Skoro istnieje aż 25% szans na to, że jednak procedura odwoławcza pozwoli w efekcie uzyskać pozytywną ocenę projektu, a jednocześnie nie generuje ona istotnych kosztów po stronie wnioskodawcy, przy czym czas jej trwania (przynajmniej w teorii) wskazuje, że możemy liczyć na w miarę szybkie rozpoznanie sprawy, to można uznać, że warto z tej procedury skorzystać. Wniosek taki jest uzasadniony szczególnie w tych przypadkach, w których wnioskodawca nie ma już możliwości złożenia poprawionego wniosku w ramach kolejnego konkursu.
Potencjalne argumenty – najpierw zbadaj dokumentację konkursową
A zatem co możemy w ogóle zarzucić w ramach przygotowywanego protestu? Potencjalnych argumentów jest wiele i możemy je podzielić na kilka grup, np :
- błędy osoby oceniającej projekt
- błędy wynikające z niespójności instrukcji/kryteriów
- błędy w procedurze oceny projektu – uchybienia proceduralne
- lakoniczne wyjaśnienie przyczyn odrzucenia wniosku
Uważamy, że weryfikację szans powodzenia protestu należy rozpocząć od zbadania procesu prowadzenia samego konkursu i dokumentacji konkursowej przyjętej IOK. Okazać się może bowiem, że do oceny naszego projektu stosuje się kryteria niezgodne z przepisami powszechnie obowiązującymi, dyskryminujące lub nieprzejrzyste, bądź nieproporcjonalne do założonego celu. Podobne wady mogą być związane z innymi postanowieniami dokumentacji konkursowej, np. postanowieniami regulaminu konkursu, regulaminu komisji oceniającej, przewodnika po kryteriach, wzoru wniosku czy biznes planu bądź instrukcji do tych dokumentów które mogą być niejasne, nieprecyzyjne lub niedostateczne. Podobnie można potraktować regulacje, które nie określają sposobu uzasadnienia oceny przez ekspertów lub wręcz zwalniają ich z takiego uzasadnienia. Warto również wskazać, że wady dokumentacji sensu largo mogą dotyczyć także wytycznych czy poszczególnych programów pomocowych tj. rozporządzeń przewidujących udzielenie pomocy publicznej na poszczególne działania.
Osoby przygotowujące protest powinny zwrócić szczególną uwagę na poprawność formułowania przez instytucje kryteriów wyboru projektów. Powinny one przyczyniać się do wyboru najlepszych operacji z punktu widzenia celów danego programu/działania . Podobnie ocenić można takie określenie kryterium, które nie przyczynia się do realizacji celów konkursu. Istotnym wzorcem dla oceny prawidłowości i celowości kryteriów mogą okazać się – niezależnie od samych aktów normatywnych – również poszczególne programy operacyjne i ich uszczegółowienia, które określają podstawowe wskaźniki istotne z punktu widzenia celu publicznego, a do których osiągnięcia przyczynić się mają wybierane w trybie konkursowym operacje. O tym, że kontrola postanowień dokumentacji konkursowej nie tylko jest możliwa, ale powinna wręcz być zasadą w ramach procedury odwoławczej wielokrotnie wypowiadały się sądy administracyjne .
Podsumowanie
Ubieganie się o dofinansowanie ze środków unijnych nie jest sprawa łatwą. Dotacja przyznawana jest w drodze konkursu, a każdy Wnioskodawca musi spełnić ściśle określone kryteria. Bywa tak, że dofinansowane zostają te wniosku, które po prostu w 100% wpasowują się w kryteria danego konkursu, a nie do końca są to projekty najlepsze czy najbardziej perspektywiczne. Powyżej zamierzaliśmy pokazać, w dużym skrócie jak przedstawia się od strony praktycznej problematyka protestów od negatywnych wyników ocen wniosków o wsparcie ze środków europejskich. Oczywiście należy mieć świadomość, że to jest tylko zarys tej problematyki, nie uwzględniający np. wymogów jakie powinien spełniać dany środek odwoławczy, terminów, sposobu formułowania poszczególnych zarzutów itp. Dodatkowo, przy konstruowaniu protestu warto pamiętać o kierunku wykładni poszczególnych zasad postępowania konkursowego, np. zasady proporcjonalności, przejrzystości czy zasady niepogarszania sytuacji wnioskodawców w trakcie naboru.
Warto podkreślić, iż jeżeli Wnioskodawca przekonany jest o swoich racjach oraz posiada solidne argumenty przemawiające na jego korzyść, w takim wypadku złożenie protestu jest zasadne i ma duże szanse na pozytywny finał. Nie mniej jednak, przestrzegamy, że nie każdy protest jest rzeczywiście zasadny i nie każdy ma solidne podstawy do pisania odwołania. Pamiętaj, jeżeli odpowiedź na protest będzie nadal niekorzystna warto zadbać o to, aby otrzymać szczegółową analizę popełnianych błędów, będzie to przydatne przy kolejnym naborze.